U galeriji Bosanskog kulturnog centra u Sarajevu, do 19. juna 2017. godine se može pogledati retrospektivna izložba “URBANUS” autora Hasana Čakara.
“URBANUS”
Bosanski kulturni centar, Sarajevo
12. jun – 19. jun 2017.
HASAN ČAKAR je rođen 1952. godine u Sarajevu. Diplomirao je na Akademiji likovnih umjetnosti u Sarajevu 1978. godine. Od 1983. godine radi na pomenutoj akademiji kao stručni saradnik na Odsjeku grafika.
Bavi se slikarstvom, crtežom, grafikom, serigrafijom, grafičkim dizajnom i skulpturom. Član je Udruženja likovnih umjetnika Bosne i Hercegovine na čijim izložbama redovno učestvuje. Izlagao je na mnogobrojnim kolektivnim izložbama i učestvovao u reprezentativnim domaćim i međunarodnim likovnim manifestacijama. Njegova djela nalaze se u brojnim galerijama, muzejima, javnim objektima i privatnim kolekcijama širom svijeta. U svom dosadašnjem radu osvojio je nekoliko nagrada i priznanja među kojima i nagradu “Roman Petrović” na izložbi “Mali format” 2015. godine.
Likovni eksperimenti iz ateljea Hasana Čakara
Galerija Bosanskog kulturnog centra, Sarajevo, juni 2017.
Hasan Čakar je tihi i samozatajni umjetnik koji svoj odnos prema umjetnosti i svoje učešće u umjetničkom životu Sarajeva i Bosne i Hercegovine nije postavio u ravan borbe za primat i status na našoj likovnoj sceni, već je svoj stvaralački angažman izmaknuo izvan njenih dominantnih tokova opredijelivši se za pedagoški rad – za radionicu i eksperiment. Kažem radionicu jer je već po završetku studija, od 1980. godine angažiran na Akademiji likovnih umjetnosti u Sarajevu kao stručni suradnik u oblasti grafike (grafika i grafički dizajn) – tehnika serigrafije, tako da je njegov radni vijek uglavnom bio vezan za radionicu i rad sa studentima. Ambijent radionice, rad sa studentima Akademije, specifični zahtjevi u realizaciji različitih studijskih zadataka – različitog stepena složenosti i različitih estetskih nazora nužno su tražili nesvakidašnja i inovativna rješenja što je rad ove vrste učinilo laboratorijem u kome je eksperiment bio datost koja se nije mogla izbjeći, čak šta više – bio je više nego potreban i poželjan.
Iskustvo stečeno višedecenijskim angažmanom ove vrste odredilo je i autorovo polje interesa, te zadalo okvire unutar kojih se uobličio cjelokupni njegov umjetnički rad.
Iako iskustveno vezan za umjetnost multioriginala – za grafiku kao medij “umnožene slike”, on se kao autor, u smislu autorskih ishodišta opredijelio – za sliku kao autentičnu, neponovljivu i samosvojnu likovnu kreaciju ostvarenu kao unikat – ali grafičkim postupkom i grafičkim interpretativnim sredstvima ne umanjujući njene estetske i izražajne kvalitete. Koristeći se tehnikom serigrafije ove su slike, jezikom grafike imenovane kao – monotipije – objedinjene pod zajedničkim nazivom Urbanus.
Ova nominacija omogućava da autor u svome djelu sintetizira i motiv i sredstvo njegove interpretacije i da – zagovarajući jasno određenu filozofiju slike – reaktivira ona iskustva naše modernosti koja možemo, u svjetskim okvirima vezati za pionire moderne umjetnosti: Paul Klee, Vasilij Kandinski, Johannes Itten (Bauhaus), u širim regionalnim okvirima za djelovanje grupe Exat 51 u Zagrebu (skraćenica od Eksperimentalni atelje) koju su činili arhitekti: Bernardo Bernardi, Ivan Picelj, Vjenceslav Rihter i Božidar Rašica, te umjetnici Vlado Kristl, Ivan Picelj i Aleksandar Srnec; a u našim – bosanskohercegovačkim okvirima – za djelovanje grupe Prostor – oblik koju su činili: Edo Numankadić, Ljubomir Perčinlić, Enes Mundžić, Tomislav Dugonjić (kao prvo jezgro grupe iz 1974.) praćeni umjetnicima: Bekir Misirlić, Radoslav Tadić, Mustafa Skopljak, Kosta Bogdanović ili za djelovanje rano preminuloga Mirsada Konstantinovića u naše vrijeme.
A ta je filozofija slike određena načinom razumijevanja slikovnog prostora i njegova sadržaja. Taj sadržaj nisu primarno narativi svijeta našeg iskustva kakve smo razumijevali ili još uvijek razumijevamo u dominantnom (imajući na umu kontinuitet i obim produkcije) povijesnom toku likovnih umjetnosti – mimetička slika, već su ti sadržaji elementi likovnog izražavanja: tačka, linija, ploha, tekstura, boja,… i oni čine “stvarnost” slike – apstraktna slika.
U tom smislu umjetnik ne koristi izražajna sredstva slike da bi “ispričao priču” već da bi – objasnio prostor slike, njene prostorne dimenzije (tačka – kao oznaka za mjesto u prostoru; linija – kao oznaka za jednodimenzionalni prostor; ploha – kao oznaka za dvodimenzionalni prostor); ali i objasnio – proces kretanja unutar prostora slike – definirajući ga kao promjenu u zakonomjernostima poretka – unutrašnjeg reda slike; odnosno utvrdio njeno unutrašnje i njeno izvanjsko, te ustanovio po načelima harmonije i jedinstva željenu cjelinu. U tu cjelinu je uključen (nije izvan nje) i promatrač koji se kreće – ka slici, ili se kreće – slikom i doživljava, promjenom vlastite optike, različita iskustva prostora.
Slika do koje autor dolazi objedinjuje dva istovremena razvojna procesa. Prvi je vezan za unutrašnju metriku slike a drugi za kinetičku dimenziju prostora. Metrija kao postupak uspostave reda podrazumijeva načelo ili skupinu načela po kojima se organizira željena cjelina. Cjelina je uvijek sistem a njegovo unutrašnje su sadržaji koji mu omogućavaju integritet, odnosno struktura koja ima svoju unutrašnju hijerarhiju – svoj subjekt – polje njegova bitisanja, odnosno svoj centar i svoju periferiju.
Red i poredak – kao izraz unutrašnje organizacije prostora – u djelu Hasana Čakara se začinje slikovnim poljem i utvrđuje – unutrašnjom metrikom polja – kao sistem tačaka, linija i ploha. Tačke, linije i plohe kao elementi organizacije sadržaja u prostoru slike postaju “subjekti” u polju slike. Plan kao integralna odrednica, kao pojam koji objedinjuje – i sredstva i proces organizacije slike – u našem primjeru nije jednodimenzionalan. Naprotiv, sadržaj slike se postupno razvija iz jedne prostorne ravni (iz jednoga nivoa, jedne razine) u više prostornih ravni koje tako nagovještavaju dubinu slikovnog prostora – bez da se treća dimenzija prostora (kao drugi, ili svaki slijedeći plan slike) zadaje “oznakama” koje sugeriraju sažimanje (umanjenje, skraćenje).
Postupak kojim autor osvaja drugi plan slike postiže se udvajanjem rastriranih ploha (linearni i mrežni raster) a njihovim prožimanjem – gradacijom tonskih vrijednosti – sugerira treća dimenzija.
Prožimanjem rastriranih ploha (u postupku), gradacijom tonskih vrijednosti (u načelu) i znacima o trećoj dimenziji prostora autor reaktivira naša iskustva prostora vezana za ideju organiziranog i planiranog prostora. Planiran i organiziran prostor zatičemo i u svojoj urbanoj svakodnevnici – prostor planiramo i organiziramo po potrebi i s ciljem. Vrijeme je samo jedna od njegovih dimenzija.
Kinetičko slike (kinetička dimenzija prostora) znači promjenu – odstupanje od očekivanog plana slike, od zadatih prostornih odnosa slike, od utvrđenog reda među sadržajima slike.
Ako je plan slike utvrđen tako da je metrika slike zadata jasno utvrđenim načelom, npr. repeticijom onda se u polju slike svi formalni sadržaji slike (tačke, linije, plohe) odnose – jedan prema drugom, kao i prema polju slike – poštujući zadatu metriku – načelo ili načela organizacije unutarnjeg poretka slike. Moment promjene – kinetičko slike – znači odstupanje od te – jasno zadate prostorne metrike. Moment odstupanja može biti shvaćen – s jedne strane kao slabost, kao gubitak kvaliteta u unutarnjoj hijerarhiji sistema, kao greška u sistemu, – a s druge strane može značiti i kvalitetu više jer izaziva tenzije unutar polja slike, polarizira ih u formalnim (prisutno/odsutno, puno/prazno) i vizualnim oprekama (veliko/malo, svijetlo/tamno). Kinetičko slike računa i na ulogu promatrača.
Promjenom optike kojom promatrač učestvuje u recepciji – krećući se ka slici ili slikom mijenjaju se prostorni, ali i vizualni kvaliteti slike – pojavljuju moguća značenja.
Ta stanja vezana za rezultat recepcije slike čine ono – izvanjsko slike i u našem iskustvu gledanja pojavljuju se kao korpus informacija koje otvaraju ili stimuliraju simboličko, psihološko i estesko slike, odnosno nude utisak o cjelini – slici kao predmetu našeg sviđanja, koji je s nama kao promatračima u jednom međuzavisnom odnosu – u interakciji.
Vizuelni kvaliteti nastali ovim procesom kod našeg autora su suptilni i senzitivni, a postižu se postupnom smjenom tamnog i svijetlog ili njihovim prožimanjem.
Istraživački procesi u djelu Hasana Čakara nisu okrenuti samo ka razumijevanju i interpretaciji prostora slike, ka ideji organiziranog prostora, odnosno razumijevanju formalnih, interpretativnih i vizuelnih kvaliteta slike već u širem kontekstu propituju ulogu likovnih elemenata u procesu gradnje slike, ulogu znaka, boje i fakture.
U tom smislu, naš autor nudi i takve znake (formalne i kolorističke) i proizvodi takve fakture koje nas asocijativno vezuju za naše iskustvo urbanog, za intimu i toplinu kuće. Obrisi fasada, siluete prozora, strmi krovovi, ili bogate fakture njegovih ploha (u utisku kao da je riječ o rezultatu dobijenom struganjem) samo su posredna čitanja, čitanja iz druge ruke, moguće drugi – dopunski kontekst koji se primjećuje i čita iz njegove slike.
Tipografija kao zasebna oblast grafičkog izražavanja (našem autoru neposredno bliska), tipografske i vizuelne kvalitete teksta, informacijsko i estetsko teksta takođe su kvaliteti koje provjerava, problematizira i istražuje Hasan Čakar.
Njegovo “oranje teksta” (da parafraziram djelo Abdulaha Sidrana Oranje mora) kao i svako oranje (naših ratara) u novi semantički i estetski kontekst dovodi – polje kao objedinjujuću dimenziju slike (ali i zemlje), – brazdu nastalu kao rezultat poteza olovkom, nožem ili kistom (ali i trag pluga) i – djelatnika (umjetnika ili trudbenika). Amalgam koji povezuje djelatnika, djelanje i polje njegova djelovanja u jedno jeste – kreativnost. Ona čini esenciju svih naših djelovanja – umjetničkih i egzistencijalnih, i objedinjuje spoznajno i iskustveno – duhovno i materijalno. S našim autorom i u njegovu djelu kreativnost je dala više nego bogate i po kvalitetu iznimne – i vanvremene rezultate.
Asim Đelilović
